In het brede onderzoek ‘Evaluatie jeugdwet’ staat de vraag centraal of de ontwikkelingen die door de Jeugdwet beoogd worden de goede kant op gaan, en hoe de gemeenten invulling geven aan hun lokale beleid. In de casestudies wordt gereflecteerd op de uitvoering van dit lokale beleid en wordt er inzicht geboden in ‘hoe het echt werkt in de praktijk’ (NIVEL, 2016). C4Youth voerde in 2017 twee ‘Casestudies’ uit in de regio Westerkwartier en de gemeente Stadskanaal, in opdracht van onderzoeksinstituut NIVEL. Verantwoordelijke wethouders, beleidsmedewerkers en teamleiders werden bevraagd over hun ervaringen sinds de invoering van de nieuwe wet in januari 2015. Hieronder hun conclusies op hoofdlijnen.
1. Voor– en nadelen van regionale samenwerking in een gemeenschappelijke regeling
De Groninger gemeenten werken samen in de Regionale Inkooporganisatie Groninger Gemeenten (RIGG). De samenwerking rondom de inkoop bij de jeugdhulpaanbieders wordt gezien als grootste voordeel van de RIGG. Daarnaast is de inhoudelijke samenwerking waardevol: “de basisvoorwaarden voor inkoop en kwaliteit en de manier waarop inkoop is geregeld, zijn goede ontwikkelingen. De technieken zijn centraal georganiseerd en kun je lokaal uitdragen”, aldus één van de wethouders.
Nadeel: RIGG en gemeenten vormen twee aparte werelden. De gemeenten sturen op het eigen beleid en werken met lokale partners in een samenspel van lokale afspraken, wensen en belangen. Deze sluiten soms niet aan bij de voorstellen van de RIGG. Het is voor de RIGG lastig om sturing te geven aan jeugdhulpaanbieders als gemeenten niet het advies van de RIGG (op)volgen.
2. Andere regie rol: integrale benadering, meer samenwerken, toegenomen complexiteit
Door de transitie van Awbz naar Wmo en Zorgverzekeringswet, de Participatiewet en de nieuwe Jeugdwet is de gemeentelijke regierol sterk veranderd. Deze omvat nu meerdere beleidsterreinen. Dit vereist een integrale benadering en regionale samenwerking met andere gemeenten. Ook intern wordt er meer samengewerkt met andere afdelingen. ”Over het algemeen is het werk een stuk interessanter, maar ook complexer geworden”, vindt een beleidsmedewerker. Gemeenten werken toe naar een integrale aanpak Sociaal Domein maar constateren dat wet- en regelgeving van de Rijksoverheid hierin soms beperkend zijn. “Het Rijk geeft een opdracht die niet uitgevoerd kan worden door de regels van het Rijk zelf”.
3. Regie op beleid en uitvoering in basisteams Jeugd
Gemeenten zoeken naar een optimaal sturings- en organisatiemodel om regie te kunnen voeren op beleid en uitvoering in de teams. De varianten bewegen zich tussen een rol van ‘regisserende netwerkpartner’ versus die van ‘opdrachtgever’. Bij de eerstgenoemde variant blijven teamleider en -leden veelal in dienst van de moederorganisatie, die dan stevige invloed houdt op strategie, leiding en aansturing. Bij de tweede variant zijn teamleider en -leden via verschillende constructies in dienst van de gemeente. In de praktijk blijkt het met dit model gemakkelijker om beleid en uitvoering dicht bij elkaar te brengen.
4. Samenwerking huisartsen en sociaal domein
De samenwerking tussen huisartsen en lokale teams is een belangrijke voorwaarde om de transformatiedoelen te doen slagen. Huisartsen blijken in de praktijk lang niet altijd meerwaarde te zien in samenwerking met ‘het sociaal domein’. Zij vragen zich af of de privacy van hun patiënt bij sociale (wijk)teams in veilige handen is en ook hebben ze kritiek op de werkwijze van sociale professionals als het gaat om (bereikbaarheid van) contactpersonen en terugkoppeling (SPG, 2016). Toch ontwikkelen huisartsen en sociaal domein in veel dorpen en gemeenten in de provincie Groningen nieuwe vormen van samenwerking.
In de regio Westerkwartier vormt een praktijkondersteuner (een medewerker van een GGZ-instelling) in de huisartsenpraktijk sinds enkele jaren de schakel tussen het medische en sociale domein. Het aantal rechtstreekse verwijzingen van huisartsen naar GGZ-instellingen lijkt hiermee te dalen. In de gemeente Stadskanaal zoekt men nog naar een optimale vorm van samenwerking. Huisartsen benaderen het team steeds vaker met de vraag om een bredere analyse en goede triage, wat vanuit het gemeentelijk perspectief heel wenselijk is. Tegelijkertijd loopt men hierbij aan tegen de grenzen van de capaciteit van het team. Ook in Stadskanaal is men begonnen met Ondersteuners Jeugd & Gezin (OJG) bij een aantal huisartspraktijken. Dit is onderdeel van een pilotproject dat de hele provincie Groningen bestrijkt.
5. Samenwerking gemeenten en scholen rond Jeugdwet en Passend Onderwijs
De wetten Passend Onderwijs en Jeugdhulp verplichten gemeenten en schoolbesturen om afspraken te maken over de samenwerking tussen jeugdhulp en onderwijsondersteuning. Het zoeken naar optimale schaalgrootte van overlegstructuren kostte veel tijd en energie, wat belemmerend werkte op de voortgang van inhoudelijke beleidsontwikkeling en implementatie. Uiteindelijk bleek een provincie breed afstemmingsoverleg niet het juiste instrument voor samenwerkingsafspraken. Besloten werd om de samenwerking tussen schoolbesturen en gemeenten op regionaal niveau vorm te geven, met wisselend succes. Ervaren knelpunten zijn de gebiedsgrootte en het feit dat regionale indelingen op verschillende beleidsterreinen (jeugdhulp, RMC-regio’s en arbeidsmarktregio’s) niet overeenkomen.
Conclusie
De Jeugdwet heeft, in samenhang met de andere transformaties, grote invloed gehad op de werkwijze van de onderzochte gemeenten. De gemeenten kunnen meer sturen en ervaren tegelijkertijd het werkveld als meer complex. Ze hebben elk oplossingen ontwikkeld voor de vormgeving van de zorg voor jeugdigen en voor de afstemming met aanpalende domeinen zoals huisartsenzorg en onderwijs. De mate waarin deze oplossingen werken, zal in de komende periode moeten blijken.
Referenties
NIVEL (2016). Subsidieaanvraag ZonMw Onderzoek Evaluatie Jeugdwet
Sociaal Planbureau Groningen (SPG, 2016). Samenwerking huisarts en sociaal domein.