In het kennis- en leeratelier ‘Samenhang preventie en hulpverlening’ van C4Youth wordt gewerkt aan het voorkomen van schoolverzuim en schooluitval. Ook wil het atelier ervoor zorgen dat kinderen en ouders de hulp en zorg krijgen op de plek waar ze leven. Samen met bijna 20 partners uit praktijk, onderzoek, beleid, onderwijs en niet te vergeten jongeren en ouders zelf, werken we aan deze doelen. Sinds de start in maart 2020 hebben we bestaande kennis rondom schooluitval en schoolverzuim verzameld via drie routes: literatuuronderzoek, gesprekken met professionals uit het veld en met jongeren en ouders. Via deze routes inventariseerden we ook kansen en oplossingsrichtingen om schooluitval en schoolverzuim te voorkomen.
Conclusie is dat, ondanks jarenlange inzet, schooluitval en schoolverzuim niet afneemt. Ook bleek dat de betrokken partijen veel kansen zien tot verbetering. Veel concrete ideeën zijn de revue gepasseerd. Welke kansen en oplossingsrichtingen zijn dit precies en hoe gaan we daar in het atelier mee aan de slag? In dit artikel vind je een overzicht van de stand van zaken en nemen we je mee in de vervolgstappen.
Wat weten we uit de literatuur over schoolverzuim- en schooluitval?
Uit landelijke cijfers over schoolverzuim- en schooluitval van jongeren in Nederland blijkt dat dit de afgelopen jaren niet is afgenomen. Sterker nog: het aantal thuiszitters en het schoolverzuim neemt nog steeds toe. Tegelijkertijd zijn er in het land verschillende initiatieven die zich richten op schooluitval- en schoolverzuim. Voorbeelden hiervan zijn het Thuiszitterspact, ‘de Kracht om door te zetten’, en ‘Met andere ogen’. Elementen die we veel terug zien komen in bestaande initiatieven zijn: het kind centraal, het betrekken van jongeren en ouders, een focus op preventie, een regionale aanpak, deskundigheidsbevordering en uitwisseling, het organiseren van interprofessionele teams op scholen en het creëren van mogelijkheden om buiten de gebaande paden te treden (een doorbraak).
Een mooie samenvatting van de factoren die een rol spelen bij schoolverzuim en schooluitval wordt gegeven in een feitenblad van de Regionale Kenniswerkplaats Jeugd en Gezin Centraal, op basis van een grootschalig literatuuronderzoek, gevolgd door diepte-interviews met diverse ‘stakeholders’ (Doornwaard et al., 2021):
- Maatschappelijke nadruk op prestatie en excellentie
- De inrichting van het onderwijssysteem
- Het schoolklimaat
- De thuissituatie en sociaal kapitaal
- Sensitief doceren en een betrokken mentor
- Relaties met en invloed van leeftijdsgenoten
- Mentaal kapitaal
- Academisch functioneren
- Motivatie en toekomstperspectief
- Samenwerking tussen jongeren, ouders, school en zorgprofessionals
Conclusie is dat individuele knelpunten in de leerontwikkeling van jongeren niet los kunnen worden gezien van de bredere maatschappelijke context en sociale omgeving waarin zij optreden. De aanpak van schoolstress, prestatiedruk, schoolverzuim/thuiszitten en schooluitval kan dan ook alleen succesvol zijn als er op meerdere niveaus tegelijk een verandering in gang wordt gezet (Doornwaard et al., 2021). Er werden zes aanbevelingen geformuleerd:
- Verlaag de focus op cijfers en normering en de druk door schoolwerk
- Herwaardering van onderwijsniveaus en vaardigheden
- Professionalisering van mentorschap en pedagogische kennis leerkrachten
- Investeer in mentaal kapitaal en een veilig schoolklimaat
- Bied (toekomst)perspectief
- Versterk de samenwerking t.b.v. een doorgaande leerontwikkeling
Hoe kan het dat het ons, ondanks al deze inzichten en bestaande initiatieven, nog steeds niet lukt om schoolverzuim- en schooluitval te verminderen? Wat is er nodig om dat wel te kunnen doen? Dat is precies de vraag waar we ons binnen C4Youth op richten.
Welke kansen en oplossingsrichtingen zien professionals?
Uit de gesprekken bleek dat professionals vinden dat er meer aandacht moet zijn voor vroegsignalering en vroegtijdig interveniëren, evenals het organiseren van zorg in of dichtbij de school. Dit laatste in nauwe samenwerking met lokale zorgstructuren zoals wijkteams, jeugdhulp en GGZ. Ook deskundigheidsbevordering en het vergroten van vakmanschap van leerkrachten, bijvoorbeeld op het gebied van sensitief werken, is belangrijk om vroegtijdig te kunnen signaleren en eventueel door te verwijzen. Professionals gaven daarnaast aan dat er meer aandacht moet zijn voor de overgang van het primair naar het voortgezet onderwijs en dat het belangrijk is om mogelijkheden te creëren voor gepersonaliseerde leerroutes, waarin het kind écht centraal staat.
Welke kansen en oplossingsrichtingen zien jongeren en ouders?
Ervaringen van jongeren en ouders zijn een belangrijk uitgangspunt bij C4Youth. Uit de gesprekken die we met jongeren voerden bleek dat zij het belangrijk vinden dat er een goede balans is tussen autonomie (zelf de regie hebben over je rooster en vakken en inspraak in oplossingen bij problemen) en begeleiding op school, dat er wordt gefocust op de talenten van jongeren en dat ze elk vak kunnen volgen op hun eigen niveau. Ze geven daarnaast aan dat het hebben van een klik met de mentor van essentieel belang is. Ten slotte geven jongeren aan dat het belangrijk is dat de belasting van leraren verminderd moet worden zodat zij meer tijd hebben om individuele aandacht en begeleiding aan jongeren te geven. Ouders vinden dat het schoolsysteem aangepast moet worden aan het kind en niet andersom (maatwerk). Ook vinden zij het essentieel dat zij serieus genomen worden in de oplossingsrichtingen die zij zelf aandragen, en echt gezien en gehoord worden. Ouders ervaren dat het zorgaanbod nu nog erg ondoorzichtig is waardoor de juiste hulp lastig te vinden is. Het zou hen helpen als hulp en zorg centraal en op één plek worden georganiseerd, bijvoorbeeld in een expertisecentrum waarvan ook professionals gebruik kunnen maken. Een belangrijk punt dat de ouders verder maken is dat het belangrijk is dat een aantal randvoorwaarden geregeld zijn voor er gewerkt kan worden aan concrete oplossingen. Zo geven ze aan dat ‘procedures en afspraken als basis niet werken als het echte zien en luisteren en samenwerken tussen gezin en instanties niet gebeurt’. Daarnaast vertellen ouders dat ‘je eerst een kleinschalige en veilige situatie moet creëren met oprechte aandacht. Vandaaruit kun je kijken naar de krachten en de talenten. Zo kun je een persoonlijke leerroute samenstellen’.
Vervolgstappen
Als we de inzichten uit de literatuur, de ervaringen en oplossingsrichtingen van professionals, jongeren en ouders naast elkaar leggen valt op dat veel elementen overlappen. We zien de wens voor oprechte aandacht, echt luisteren, het creëren van eigenaarschap, mogelijkheden voor het personaliseren van leerroutes (maatwerk) en kleinschalig onderwijs, het centraal stellen van het kind en zijn of haar talenten, meer duidelijkheid over en de mogelijkheid om zorg of begeleiding te realiseren binnen de school en de wens om positief te prikkelen (bv. door middel van een strippenkaart om verlof op te nemen). Deze overkoepelende elementen vormen de basis voor experimenten waarin we, samen met de deelnemers aan het atelier, verder gaan werken aan het voorkomen van schooluitval en schoolverzuim.
In de gesprekken met ouders en jongeren komt naar voren dat echt luisteren, oprechte aandacht en eigenaarschap drie hele belangrijke waarden zijn. We hebben er daarom voor gekozen om ons in de volgende atelierbijeenkomsten in eerste instantie te focussen op deze drie centrale elementen. Hoe hangen deze samen met factoren en aanbevelingen die hierboven werden geschetst? Wat moet er waar veranderen om deze elementen handen en voeten te geven in de dagelijkse praktijk?
Meedenken, meedoen of meer informatie?
Wil je meedenken, meedoen of meer informatie? Je bent van harte uitgenodigd! Neem gerust contact op met een van de projectleiders: Hermien Maarsingh (h.maarsingh@cmostamm.nl of 06-46078333) of Wilco van der Meer (wilco.van.der.meer@ggd.groningen.nl of 06-46291813).